LAVANTA: BİR YAPAY ZEKA PROJESİ

 

İnsan bildiği kelimenin hiç bilmediği bir kullanım şekliyle karşılaşınca biraz şaşırıyor.  Bugün bahsedeceğim kelime de tam olarak böyle: lavanta.

 İlk bakışa renginin ilgi çekici olduğunu söyleyebiliriz. Kendisini belli eden bir renk kombini var bu bitkinin. Hele bir de lavanta bahçesine adım attıysanız... Masalsı bir sahnedir adeta. Bir de kendisine ait o kokusu yok mu? Eskiden babaannelerimizin evlerinde olan güçlü oda spreyleri vardı hatırlarsınız. Odaya iki fıslattınız mı tüm oda lavanta bahçesi gibi kokardı. Yani bu bitkinin hem görselliği hem de dokunsallığı hayli güçlüdür. 

Ama ben size göz alıcı duruşundan ya da o güçlü kokusundan da bahsetmeyeceğim. 

İnsanlar, biliyorsunuz bulundukları yere müdahaleleri ile ünlü canlılardır.  Ev olur, köy olur, apartman olur,  şehir olur. Bu mekânları da peyzajla desteklerler. Çiçeğinden, ağacına birçok bitkiyle bu dönüşüme katkıda bulunurlar. Lavanta da görselliği ile bu sahnede yer alır. 

Ama ben size lavantanın peyzaj mimarisindeki yerinden de bahsetmeyeceğim. 

Mis gibi kokusunun yanında lavanta bazı böcekler için itici bir bitkidir. Sivrisinek, güve, pire... Bu canlılar lavanta ile birlikte görülmek istemezler. Tabii ki bu durum, arkasında kimyasal sebepler barındırıyordur. 

Ama ben size lavantanın kimyasından da bahsetmeyeceğim.

Lavanta, kurutulduktan sonra demleme yoluyla çayı da yapılan bir bitkidir. İçene ferahlık yanında daha birçok fayda da sağladığını öngörebiliriz. Bunun yanında lavanta yağından da bahsedebiliriz. Lavanta yağının ne gibi dertlere deva olabileceğinden bahsetmek istesek yazıyı bayağı uzatabiliriz de. 

Ama ben size lavantanın şifasından da bahsetmeyeceğim.

Aklınıza gelmeyen, pek de gelebileceğini düşünmediğim bir kullanım alanından bahsedeceğim size lavantanın: Lavender Project yani Lavanta Projesi.

Bu proje, bir bölgede lavanta bahçelerinin düzenlenmesiyle ilgili değil. Belli bir coğrafyada, insanları topluca öldürmek için geliştirilen bir proje!

İsrail ordusu, zamanında bir yapay zekâ programı geliştirdi. Ordunun mu yoksa İsrail’e ait 6.600 dolayındaki start-up şirketinden birinin projesi miydi, orasına girmeyeceğim. 

Lavanta Projesi, özellikle savaşın ilk aşamalarında Filistinlilerin bombalanmasında kritik bir rol oynadı. Bölgeden gelen haberlere bakılacak olursa o kadar kritik ki, ordu bu programdan aldığı çıktılara adeta insan zihninden çıkma kararlar gibi davrandı. Film gibi bir olay değil mi? 

Program kendi değerlendirme kriterlerine göre Filistinli kardeşlerimizi potansiyel terörist olarak işaretliyor. Bu sayı İsrail’in başlattığı saldırıların ilk haftalarında 37.000 civarındaydı. Yani 37.000 insan, söz konusu programa göre şüpheli idi. Peki, neye göre şüpheliydiler? Bence bu sorunun cevabından ziyade şunu düşünmek gerekir: bir yapay zekâ programı düşünün. Şirketinizde imalatı organize edecek bir program ısmarlamışsınız. Sonra programı tasarlayan ekip, size  işi belli bir aşamaya getirdiğini fakat verilerinin neredeyse %10’unda “hata” olarak kabul edilen sapmalar yaptığını söylüyor. Siz de şirketinizin bu kritik safhasında, kilit rol oynayacak böyle bir makineyi, üstelik ihmal edilemeyecek kadar büyük bir hata payına rağmen kullanmaya karar veriyorsunuz. Ya da böyle bir karar verir miydiniz? Niyetim asla bir kıyas yapmak değil. Ancak Gazze’deki katliamın sorumluları tam da böyle bir konuda karar verdiler. Potansiyel şüpheli olarak işaretledikleri insanları, akşamları evlerine girdiğinde aileleri ile birlikte bombaladılar. Çünkü şüpheli kişi, akşam olduğunda karargâhından başka nereye gidebilirdi ki? Tabii bunun sonucunda, tüm dünya çoğu çocuk ve kadınlardan oluşan, yani çatışmaya dâhil olmamış sivillerden binlerce Filistinlinin, özellikle de savaşın ilk haftalarında, İsrail hava saldırılarında yapay zekâ (!)  programının kararıyla öldürüldüğüne şahitlik etti.

Yapay zekâ kadar zekâsı olmayanların bir sürecinden bahsetmek istedim size. Bu zekâ, hassas bir irdelemenin zorunlu olduğu böylesi bir konuda, “irdelemeye ne gerek var” zekâsı (?) ile inşa edilmiş. Yetmezmiş gibi, Lavanta’nın militan diye işaretlediği masumlar hedef alınırken “akıllı” hassas bombalar değil,  bütün bir binayı içinde yaşayanların üzerine yıkabilen, dolayısıyla ciddi zayiata sebebiyet veren “aptal” bomba olarak bilinen güdümlü olmayan bombaları kullanmayı tercih ettiler.  

Çünkü bu zekâya (?) göre önemsiz insanlar için,

 pahalı bombaları kullanmak mantıklı değildi. 

Hem maliyeti yüksekti hem de yeterli sayıda “akıllı” bombaları yoktu. Bu saldırıların çoğunda siviller yani masumlar için de “sivil zayiat” tanımı uygun bulunmuştu. Bu zekâ (?) ise aldığı veriler ışığında ürettiği bu silahları  “test edilmiştir” etiketiyle fuarlarda pazarlamak için gün saymakta bir yandan.  

Lavanta burada sadece konu mankenidir ve tanımlamadığınız yerde tanımlanan olacağınızı size hatırlatır. Böylece dünya, daha önce Suriye, Irak, Doğu Türkistan meselelerinde görüldüğü üzere, kendince tanımladığı özgürlük, insan hakları, adalet, soykırım gibi kavramların yanında lavantayı da elinizden alır.